Mae Menter Caerdydd gyda chymorth Treftadaeth y Loteri yn creu cyfeirlyfr o’r wybodaeth sydd ar gael yn Gymraeg am Gaerdydd ac am yr iaith Gymraeg yng Nghaerdydd.

Mae nifer o bobl wedi ymchwilio i hanes y ddinas a’r newid iaith sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd.

Drwy edrych ar y dogfennau, llyfrau, darlithoedd a gwefannau perthnasol mae’n bosib creu darlun o’r newidiadau sydd wedi digwydd.

Amcan yr ymchwil hwn yw creu rhestr o ffynhonellau o wybodaeth. Mae’r rhestr yn bell o fod yn gyflawn ac mae croeso i chi ychwanegu iddo drwy gysylltu â Menter Caerdydd.

Mae’r cyfeirlyfr yn cynnwys yr adrannau canlynol.

Llyfrau Hanes Ymchwil Hanes Cofiannau Erthyglau Hanes Nofelau Barddoniaeth Hanes Mudiadau Cymraeg

Llyfrau Gwybodaeth Cyfredol Hanes Crefyddol Cylchgronau Llyfrau Saesneg Gwefannau Atodiad

 

 

 

 

Llyfrau Hanes

 

Caerdydd. Cardiff. Martin Huws. Cip ar Gymru. Gwasg Gomer 2001

A Oes Heddwch gan Clive Betts. Gwasg ap Dafydd 1978.

Llyfryn Dathlu'r brifddinas Hanes Caerdydd 1905-2005

Hanes Morganwg gan Dafydd Morganwg. Argraffwyd gan Jenkin Howell, Aberdar 1874. tt 229 – 247. Llandaf tt 308 - 327

Hanes Cymru.     John Davies               

Rhwyng Gwŷr Pen-tych.  R.Elwyn Hughes. 2000

Trethiant plwyf Pentyrch Morgannwg 1824-25.

Phillips, Evan, 1864-1946.  Golygwyd gan G.J. Williams

Caerdydd : William Lewis [1945]

 

 

Ymchwil Hanes

Yr Iaith Gymraeg a Delwedd Ddinesig Caerdydd MA Hanes. Ioan Rhys Davies. 2006-2007

Caerdydd a'r Iaith Gymraeg: astudiaeth…1550-1850. Thomas, Owen John  [traethawd MA Prifysgol Cymru 1991]

Caerdydd, dinas a phrifddinas.   John Davies (Cymmrodorion 2006)

Y ddinas ddihenydd? Delweddau o Gaerdydd yn ein llenyddiaeth
  Edwards, Huw M

Darlith Lenyddol Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd a'r Cylch 2008. Ar gael oddi wrth Llys yr Eisteddfod

Yr iaith Gymraeg yn ardal Caerdydd : arolwg o blant ysgol a'u rhieni / adroddiad a baratowyd ar gyfer Y Byd ar Bedwar gan Dr. John Aitchison, a'r Athro Emeritus Harold Carter. (1988)

"Tiger Bay a Diwylliant Cymraeg" Darlith gan Dr Simon Brooks, Prifysgol Caerdydd
gyda’r Athro Prys Morgan yn y gadair. Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion 4 Awst 2008

 

 

Cofiannau

 

Atgofion plentyndod am Riwbeina.  Gwilym E Roberts

R.G.Berry. gan Huw Ethall. Gwasg John Penry 1985.

Cofiant, Caerdydd. Y Parch N Thomas

Tyfu'n Gymro. W.C.Elvet Thomas (Gomer 1972)

Gwanwyn yn y ddinas.  Alun Llywelyn-Williams  (Gee 1975)

Fy ngeni'n Gymraes Caerdydd - heb wybod   Uruska, Anne
  Urdd Gobaith Cymru

Dysg a Dawn Cyfrol Goffa Aneirin Lewis 1992

Bro a Bywyd Iorwerth Cyfeiliog Peate 1901-1982, gol. R. Alun Evans (Cyhoeddiadau Barddas, 2003)

Iorwerth Peate a Diwylliant Gwerin gan Trefor M.Owen MA,FSA. Cymmrodorion.

Rhwng Dau Fyd: Darn o Hunangofiant Iorwerth C. Peate 
 Gwasg Gee. ISBN 0707400937

 

 

Erthyglau Hanes

Llafar Gwlad – rhifyn 76 – Ysbrydion ein Prifddinas gan  Eirlys Gruffydd

Hanes y Tabernacl, Caerdydd ‘Cemlyn’ Western Mail Ebrill 9, 1934 tud.11

Dewi Sant Welsh Church, Cardiff : 'Eglwys Dewi Sant, Caerdydd', yn Y Llan, Awst 4, 1978, pp4-5.   Phillips, Vincent H

Hynt a Helynt Gwyddelod Caerdydd. Owen John Thomas   1996

Merthyr a Thaf, Hywel Teifi Edwards (gol) tt325 – 392  (Gomer, 2001)

Pierce, Gwynedd O.     Enwau Lleodd Caerdydd a'r Cylch, Y Gadwyn (Egwlys y Crwys) [2006-07]

Llafar Gwlad Mai 1992 Rhif 76 ysgrif gan Don Llewellyn – Pentyrch a’i Gymeriadau.

‘Griffith John Williams’, Y Genhinen, cyf X111:3(Haf 1963), tt119-29.

Pentyrch. Rhwng Dwy Afon. Eisteddfod yr Urdd  1991

Dilyn Trywydd yr Iaith Gymraeg yng Nghaerdydd. Menter Caerdydd 2008

 

‘Welsh’ (sef hanes Adran y Gymraeg yng Ngholeg y Brifysgol, Caerdydd), yn S.B. Chrimes (gol), University College, Cardiff: A Centenary History, 1883 – 1983. tt 268-274.

 

 

Nofelau

 

 

Dyddiadur Dyn Dwad gan Goronwy Jones – Cyhoeddiadau Mei. 1978

Un Peth ‘Di Priodi. Peth Arall ‘Di Byw. Nofel Goronwy Jones. Y Lolfa 1990

Ffydd Gobaith Cariad. Llwyd owen. Y Lolfa. 2006

Yr Ergyd Olaf – Llwyd Owen. Y Lolfa. 2007

O Ran Mererid Hopwood

 

 

 

Barddoniaeth

Cerddi Caerdydd. Gol Catrin Beard. Gwasg Gomer  2004

 

 

 

 

Hanes Mudiadau Cymraeg

Jones, J Gwynfor Y Ganrif Gyntaf. Hanes Cymrodorion Caerdydd 1885-1985  (Caerdydd, 1987)

Llyfryn Canolfan yr Urdd 1967-1992 Llyfryn a gyhoeddir ar achlysur dathlu jiwbili arian y ganolfan ym 1992

Cyfrinfa Gwenynen Pentyrch 1861

Cymdeithas Gorawl Aelwyd Caerdydd. 1960 – 1976

 

 

 

Llyfrau Gwybodaeth Cyfredol

 

 

Bro a Dinas (Gwasg y Dref Wen 1987)       (gol) W.J. Jones

 

Caerdydd/Cardiff (Wonder Wales) (Paperback) Martin Huws

 

Carnifal Caerdydd. Non Ap Emlyn. Un o lyfrau’r gyfres Hwyl Drwy’r Flwyddyn, maint (480mm × 350 mm), sef cyfres o lyfrau darllen lliwgar ar gyfer disgyblion cyfnod allweddol 1 Ail Iaith. Llyfr yn llawn lluniau hyfryd yn adrodd hanes Harri yng Ngharnifal Caerdydd.

 

Cardiff Caerdydd   Trevor Fishlock , Steve Benbow. Arddangosiad ffotograffig o bobl, pensaerniaeth, chwaraeon a diwylliant y ddinas ifanc fywiog hon, o gasgliad Photolibrary Wales / golygwyd gan Steve Benbow ; dyluniwyd gan Peter Gill ; rhagair gan Trevor Fishlock.

Caerdydd (Cyfres Brechdan Inc)   Jo Knell

Llyfr Plant. Faint wyt ti'n ei wybod am Gaerdydd, prifddinas Cymru?

Caerdydd A'r Cymoedd (Cyfres Broydd Cymru)  Gareth Pierce 2002 tt 75 - 103

Gywddoniadaur Cymru  tud. 113 – 120  Yr Academi Gymreig

Amgueddfa ac Oriel Genedlaethol Caerdydd - llawlyfr i'w gadw (Paperback) by Roger Thomas

Caerdydd - Cymru : prifddinas ieuangaf Ewrop   British Tourist Authority

Cymru: 100 o Lefydd i'w gweld cyn marw (68-73) John Davies

 

Hanes Crefyddol

 

Hanes Ebenezer Caerdydd 1826-1926 gan Y Parch. H.M.Hughes (Gweinidog)  Priory Press, Caerdydd.

Ebeneser, Caerdydd 1826-1976 gan W.C.Elvet Thomas ac Aneirin Lewis

Llawlyfr Undeb yr Annibynwyr Cymraeg Cyfarfodydd Caerdydd 

Blynyddol 1962-63

Canmlwyddiant Eglwys Y Tabernacl Caerdydd Eglwys Y Bedyddwyr Cymrieg gan Charles Davies 1846-1946 (?)

Dinas Caerdydd a'i Methodistiaeth Galfaniaidd gan Parch. Thomas Bowen

Llewyrch Ddoe, Llusern Yfory. Eglwys Minny Street, Caerdydd. 1884 – 2009.

Hanes Salem Canton Caerdydd 1856-2000 Richard Hall Williams a D Haydn Thomas

Cofio yw Gobeithio Heol y Crwys Caerdydd 1884-1984

Llyfryn taith cylchol Llandaf  

Llawlyfr Undeb yr Annibynwyr Cymraeg Cyfarfodydd Caerdydd 

Blynyddol 1962-63

Canmlwyddiant Eglwys Y Tabernacl Caerdydd Eglwys Y Bedyddwyr Cymrieg gan Charles Davies 1846-1946 (?)

Dinas Caerdydd a'i Methodistiaeth Galfaniaidd gan Parch. Thomas Bowen

Hanes Ebenezer Caerdydd 1826-1926 gan Y Parch. H.M.Hughes (Gweinidog)

Hanes Salem Canton Caerdydd 1856-2000 Richard Hall Williams a D Haydn Thomas

Cofio yw Gobeithio Heol y Crwys Caerdydd 1884-1984

O'r Fenni i Gaerdydd : hanes Coleg y Bedyddwyr, Caerdydd (1806-2006) Matthews, D Hugh

'Hanes Bethel, Caerdydd. Sel ac aberth i gadw'r drws yn agored' Anthony, Robert

Bedyddwyr Cymreig Caerdydd           Davies, Charles

Eglwys Dewi Sant Caerdydd : dathlu gweinidogaeth newydd Y Parchedig Gwynn ap Gwilym yn Eglwys Dewi Sant, Caerdydd, 22 Tachwedd, 2005

J Austin Jenkins   The History of NonConformity in Cardiff

John Williamson   History of Congregationalism in Cardiff and District

J.B. Hilling + M. Traynor       Cardiff's Temples of Faith

Horeb Presbyterian Church, Pentyrch. 1838 - 2005

 

 

 

 

 

Cylchgronau

Dinesydd wedi ei gyhoeddi o 1973 i’r presennol  www.dinesydd.com

Tafod Elái sy’n cynnwys ardal Creigiau, Pentyrch, Gwaelod y Garth yng Nghaerdydd wedi ei gyhoeddi o 1985 i’r presennol.   www.tafelai.com

Cwmpawd (Eglwys Efengylaidd Gymraeg Caerdydd)

Llusern, Cylchgrawn Ebeneser Caerdydd

Eglwys Dewi Sant Caerdydd : Cylchgrawn Misol, Mawrth 1925 yn unig

Y Gadwyn : Cylchgrawn Misol Eglwys Dduw yn Heol-y-Crwys (M C), Caerdydd, Cyf 1, Rhif 1, Hydref 1949 –

Y Llais - Cylchgrawn Eglwys Annibynnol Minny Street, Caerdydd : 1943 – 1950

Yr Agoriad - Papur Cymraeg i Ddysgwyr Caerdydd a'r Cylch : 1973-1978, incomplete

 

 

 

 

 

 

Llyfrau Saesneg am Gaerdydd  (rhai o’r canoedd)

Cardiff a History of the City. Williams Rees. 1962

Herbert M Thompson   Cardiff  [1930]

Howard M Hallett British Association Handbook to Cardiff

Peter Finch         Real Cardiff I + II + III

Rhodri Morgan    Cardiff: half and half a Capital

Visit of the British Association for the Advancement of Science Cardiff 1960

The Book of Cardiff for the National Association of head Teachers 1937 OUP  1937 gol. Chris J Evans

THE NATIONAL PAGEANT OF WALES by Hywel Teifi Edwards ISBN: 9781848510357
Gwasag Gomer

A Pocket Guide to Cardiff John Davies

Cardiff Illustrated handbook John Ballinger 1896

‘Rules Gwenynen Pentyrch Lodge 1902’

The Welsh language in the Cardiff region a survey of school children and their parents by John Aitchison. Published in 1988, Rural Surveys Research Unit, University College of Wales (Aberystwyth)

The Garth Domain (1 - 45+). Cyfres o lyfrynnau am ardal Pentyrch gyda nifer o erthyglau am gymeriadau Cymraeg eu hiaith.

 

 

 

 

 

Gwefannau

 

http://cy.wikipedia.org/wiki/Caerdydd

Teithlyfr Trywydd yr Iaith Gymraeg

Caerdydd. John Davies. http://www.cymmrodorion1751.org.uk/pages/publications/cardiff.html

Iorweth Peate >> Linc

Hynt a Helynt Gwyddelod Caerdydd >> Linc

 

 

 

 

Atodiad

Rhestr o gyfeiriadau at lyfrau a dogfennau yn Llyfrgell Caerdydd

Link >> Rhestr

 

Diolchiadau

Heledd Wyn, Penri Williams, John Davies, Owen John Thomas, E. Wyn James