Erbyn heddiw mae’r traddodiad o fynd a’r Fari Lwyd o le i le mewn rhannau o’r hen sir Forgannwg yn digwydd rhwng cyfnod y Nadolig a’r Ystwyll. Yn amlach na pheidio grwpiau sydd wedi eu ffurfio’n benodol ar gyfer atgyfodi’r traddodiad fydd rhain, ond nid felly oedd hi pan roedd tai a thafarndai mewn pentrefi bychain a rhai trefi yn derbyn ymweliad gan y Fari ‘slawer dydd. Ond o ble ddaw’r arferiad yn y lle cyntaf?
Disgrifiwyd arfer y Mari Lwyd fel “defod geffyl gyn-Gristnogol y gellir ei chysylltu ag arferion tebyg mewn llawer rhan o’r byd”....... ai chysylltid hi yng Ngogledd Cymru â’r Nadolig a’r Flwyddyn Newydd. Y mae’n debyg, fodd bynnaf, y ceid ymweliadau gan barti’r Fari Lwyd dros gyfnod o ddyddiau bob tro, a bod cysylltiad ag unrhyw ddiwrnod arbennig yn adeg y Nadolig wedi mynd yn frau iawn.
Cludid y Mari Lwyd oddi amgylch, a’r arwydd cyntaf a geid yn aml byddai gweld yr anghenfil crwydrol yn syllu i mewn i’r ystafell neu weithiau yn dangos ei ben drwy ei wthio drwy ffenest llofft.......pan ddeuai’r orymdaith at dŷ y bwriedid ymweld ag ef, byddai’r arweinydd yn curo’r drws a’r cwmni’n canu rhigymau traddodiadol...........
Byddai’r cwmni oddi allan yn ffraeth-daeru â’r perchen tŷ ac yn canu penillion byrfyfyr y disgwylid i’r rhai oddi mewn eu hateb yr un mor ddifyfyr.......Yna byddai’r Mari Lwyd yn dod i mewn ac yn dal sylw yn arbennig ar y merched, eu gwthio’n chwareus a chynnig eu brathu bob yn ail a gweryru, heblaw siarad.......wedi canu, dawnsio a chwarae’n ddireidus byddai’r cwmni yn eistedd i fwyta ac yfed.
Trefor M Owen ( Welsh Folk Customs )
Edrychwch ar y llun ar y dde a disgrifiwch yr hyn welwch chi gan fanylu ar y deunyddiau a’r ffordd mae’r Fari wedi’i haddurno.
Geirfa : clychau, rhubanau, gwydr, calico, gorchudd, defnydd, potel, pren, penglog, esgyrn, clustiau, sgleinio, tincial, plethu, clymu, cyfrwy, diddanu, ofni,
twrw, rhialtwch, gwyn, coch, prydferth, cuddio, gosod, paentio, gwnïo, pwytho.
........................................................................................
.........................................................................................
........................................................................................
.........................................................................................
